Czy rolnik straci dopłaty bezpośrednie, gdy nie ma 80 proc. okrywy gleby? Skomplikowane przepisy normy GAEC6

80% okrywy gleby – jaki jest problem?

Pomimo że zgodnie z zapisami Planu Strategicznego wymogi te mogą być spełnione nie tylko poprzez utrzymanie okrywy roślinnej (np. uprawy ozime, trawy na gruntach ornych, międzyplony ozime) i samosiewy zebranej uprawy, ale też poprzez pozostawienie ścierniska, resztek pożniwnych w formie mulczu lub nie, jej spełnienie stwarza problem – i to nie tylko techniczny.

Plantatorzy buraków twierdzą, że resztki powinny być zaorane, bo inaczej mogą generować choroby grzybowe. Z kolei producenci kukurydzy alarmują, że wymogi GAEC nie są zgodne z metodyką uprawy kukurydzy w „Integrowanej produkcji roś­lin” na rok 2023. Chodzi między innymi o zalecenia dla rolników, którzy chcą postawić na niechemiczne metody ograniczania sprawców chorób. Metodyka zaleca bowiem, aby bezpośrednio po zbiorze kiszonki i ziarna na ściernisku zastosować nie tylko rozdrabniacz resztek, który mechanicznie zniszczy część zarodników i dodatkowo przyspieszy rozkład słomy, ale koniecznie wykonać jeszcze przed zimą orkę. W metodyce wskazano, że zabieg ten przykryje warstwą gleby stadia zimujące pato­genów, przez co wiosną będą miały większą trudność w dokonaniu infekcji nowych roślin kukurydzy. W sytuacji, kiedy w gospodarstwie kukurydza uprawiana zgodnie z zasadami integrowanej produkcji zajmuje duży areał, nie ma szansy na to, by rolnik wywiązał się z zasad narzuconych przez IPR i GAEC 6.

Resort rolnictwa wyjaśnia, że jeśli kukurydza jest zebrana na plon główny po 1 listopada, to rolnik spełni normę GAEC 6, jeżeli w jak najkrótszym terminie zasieje kolejną roślinę. Zasadność wykonania takiego zabiegu w tak późnym czasie budzi również spore wątpliwości.

Jakie są konsekwencje nieprzestrzegania normy GAEC 6?

Skoro spełnienie normy GAEC  6 dla części rolników wydaje się niemożliwe, oczywistym jest, że zastanawiają się nad konsekwencjami, jakie poniosą, jeśli ich nie spełnią. Konsekwencją nieprzestrzegania norm lub wymogów warunkowości, w tym normy GAEC 6, jest odpowiednie zmniejszenie przyznawanych rolnikowi:

• płatności bezpośrednich (obejmujących również ekoschematy obszarowe i płatności dobrostanowe), płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych,
• płatności ekologicznych,
• premii z tytułu zalesień, zadrzewień lub systemów rolno-leśnych oraz
• płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (ONW).

Zmniejszenie płatności co do zasady wynosi 3%, niemniej jednak poziom zmniejszenia zależy od rodzaju i skali naruszenia norm i wymogów. W praktyce ich ocena nie jest wcale tak prosta, ponieważ szczegółowe informacje dotyczące sposobu oceny naruszeń oraz naliczanych kar za nieprzestrzeganie norm i wymogów warunkowości określone są w przepisach unijnych oraz krajowych. Chodzi o Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2116 z dnia 2 grudnia 2021 r. oraz Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2022/1172 z dnia 4 maja 2022 r. uzupełniające wskazane rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2116 w odniesieniu do zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli we Wspólnej Polityce Rolnej oraz stosowania i obliczania wysokości kar administracyjnych w związku z warunkowością. Na szczeblu krajowym jest to Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 lipca 2023 r. w sprawie liczby punktów, jaką przypisuje się stwierdzonej niezgodności, oraz procentowej wielkości kary administracyjnej w zależności od liczby punktów przypisanych stwierdzonym niezgodnościom (Dz. U. poz. 1382 oraz poz. 2022). Warto zaznaczyć, że to rozporządzenie w odniesieniu do normy GAEC 6 już było nowelizowane.

Kiedy wobec rolnika nie jest stosowana kara?

Zgodnie z krajowymi przepisami, kary w ramach warunkowości nakładane są w oparciu o liczbę punktów przypisanych stwierdzonej niezgodności w ramach oceny wagi pod kątem zasięgu, dotkliwości i trwałości. W przypadku stwierdzenia drobnej niezgodności nie stosuje się kary administracyjnej, a rolnik jest informowany o niezastosowaniu kary administracyjnej oraz o możliwych działaniach naprawczych mających na celu usunięcie stwierdzonych drobnych niezgodności oraz możliwości skorzystania z usług doradczych w tym zakresie.

Drobna niezgodność to taka, dla której: zasięg, dotkliwość i trwałość oceniono na 1 punkt karny w każdym z trzech kryteriów, czyli suma punktów w ramach oceny wagi według kryterium zasięgu, dotkliwości i trwałości wynosi maksymalnie 3 punkty.

Jeśli okrywa ochronna w wymaganym terminie nie jest utrzymana na powierzchni stanowiącej co najmniej 80% gruntów ornych wchodzących w skład gospodarstwa lub w międzyrzędziach na plantacjach drzew owocowych, waga stwierdzonej niezgodności (punkt karny) według poszczególnych kryteriów wygląda następująco:

zasięgu:

• 1 punkt karny, gdy stosunek powierzchni utrzymywanego poziomu okrywy ochronnej gleby do poziomu wymaganego stanowi więcej niż 0,6;
• 3 punkty karne – gdy stosunek powierzchni utrzymywanego poziomu okrywy ochronnej gleby do poziomu wymaganego stanowi nie więcej niż 0,6;

dotkliwości:

• 1 punkt karny – w przypadku gdy rolnik utrzymuje okrywę ochronną gleby na powierzchni powyżej 50 i poniżej 80% gruntów ornych lub utrzymuje okrywę ochronną gleby w międzyrzędziach na powierzchni powyżej 50 i poniżej 100% plantacji drzew owocowych;
• 3 punkty karne – rolnik utrzymuje okrywę ochronną gleby na powierzchni od 30 do 50% gruntów ornych lub w międzyrzędziach na powierzchni od 30 do 50% plantacji drzew owocowych;
• 5 punktów karnych – rolnik utrzymuje okrywę ochronną gleby na powierzchni poniżej 30% powierzchni gruntów ornych lub w międzyrzędach na powierzchni poniżej 30% plantacji drzew owocowych;

trwałości:

• ocenione jako odwracalne krótkotrwałe – 1 punkt karny.

Jak liczone są punkty karne?

Jeśli stosunek powierzchni utrzymywanego poziomu okrywy ochronnej gleby do poziomu wymaganego stanowi więcej niż 0,6 oraz rolnik utrzymuje okrywę na więcej niż połowie gruntów ornych, a uchybienie zostałoby ocenione jako odwracalne, krótkotrwałe, suma punktów karnych wyniesie 3, co wskazywałoby, że rolnik nie będzie ukarany karą administracyjną. Z art.  5 wspomnianego wyżej rozporządzenia krajowego wynika bowiem, że niezgodność, dla której suma punktów w ramach oceny wagi według kryterium zasięgu, dotkliwości i trwałości wynosi maksymalnie 3 punkty, jest uznawana za drobną niezgodność.

Jednocześnie, zgodnie z załącznikiem nr 2 do wskazanego wyżej rozporządzenia, w przypadku otrzymania zarówno 3 i 5 punktów karnych płatności są zmniejszane o 1%, a gdy kontrola uzna, że była to niezgodność umyślna – o 25%. Tutaj trzeba jednak pamiętać o sytuacji uznania drobnej niezgodności, o czym pisaliśmy wcześniej. Jeśli kontrola ukarze rolnika 7, 9, 11 punktami karnymi, płatności mogą być zmniejszone o 3%, a w przypadku wykazania, że rolnik zrobił to umyślnie – o 20%. Za 13 punktów karnych dopłaty są obniżane o 5%, a za 15 punktów – o 5% lub w przypadku poważnej niezgodności o 10%. Jednocześnie jeśli byłaby to niezgodność umyślna, rolnik może stracić przy 13 i 15 punktów karnych 25% dopłat, a przy 15 pkt nawet więcej, z całością przyznanych płatności włącznie.

Gdyby kontrola wykazała, że rolnik nie spełnia jedynie normy GAEC 6, może ukarać go maksymalnie 9 punktami karnymi, co wiązałoby się z utratą 3% dopłat, chyba że kontrola wykaże, że zrobił to umyślnie – wtedy zabrano by mu aż 20% dopłat.

Za umyślną niezgodność jest traktowana jednak sytuacja, w której rolnik powtarza naruszenie odnoszące się do tej samej normy bez uzasadnionej przyczyny, czyli tak naprawdę w tym roku nie grożą wyższe kary.

Ponadto, gdyby po kontroli okazało się, że rolnikowi zmniejszono by płatności o nie więcej niż 100 euro, kara nie będzie mu naliczona. Gdyby jednak pomimo powiadomienia o stwierdzeniu nieprawidłowości nie podjął działań naprawczych, nie uniknie kary.

Czy kara zostanie nałożona w przypadku działania siły wyższej?

Warto pamiętać także, że zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2116, kary administracyjnej nie nakłada się, gdy niezgodność jest wynikiem działania siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności. Siła wyższa i nadzwyczajne okoliczności mogą zostać uznane w szczególności w następujących przypadkach:

• poważna klęska żywiołowa lub poważne zdarzenie pogodowe powodujące duże szkody w gospodarstwie;
• zniszczenie budynków inwentarskich w gospodarstwie w wyniku wypadku ogniska choroby epizootycznej, choroby roślin lub obecność agrofaga roślin dotykające cały inwentarz żywy lu uprawy należące do beneficjenta lub część tego inwentarza lub upraw;
• wywłaszczenie całości lub dużej części gospodarstwa, jeśli takiego wywłaszczenia nie można było przewidzieć w dniu złożenia wniosku;
• śmierć beneficjenta;
• długoterminowa niezdolność beneficjenta do wykonywania zawodu.

Magdalena Szymańska