„Siostra nigdy nie pracowała w rolnictwie” – czy może dostać w spadku gospodarstwo?
– Mamy z siostrą sprawę w sądzie o podział spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne. Grunty rolne stanowią 12 ha. Zależy mi na całym gospodarstwie ze spłatą siostry. Przez lata prowadziłam gospodarstwo z mężem, a obecnie otrzymuję rentę z KRUS. Siostra nigdy nie pracowała w rolnictwie. Mieszka w mieście. Jakie mam szanse? – pyta Czytelniczka.
Kto ma pierwszeństwo w nabyciu gospodarstwa w spadku?
W pierwszej kolejności sąd rozważy podział gospodarstwa rolnego.
Według art. 213 Kodeksu cywilnego, jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele.
Natomiast według art. 214 k.c., gdy nie ma zgody wszystkich współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela.
Czy może okazać się, że osoba pracująca w gospodarstwie nie otrzyma go w spadku?
Kodeks cywilny wskazuje także, że jeżeli warunki wymienione powyżej spełnia kilku współwłaścicieli albo jeżeli nie spełnia ich żaden ze współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia. Na wniosek wszystkich współwłaścicieli sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa rolnego.
Czy wartość poszczególnych udziałów w spadku może zostać wyrównana poprzez dopłaty?
Przepisy Kodeksu cywilnego odnoszą się także do dopłat pieniężnych. Artykuł 212 k.c. określa, że jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi. Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Co się stanie, gdy sąd orzeknie dopłaty lub spłaty spadku?
Stosownie do Kodeksu cywilnego, w razie gdyby zostały ustalone dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd, na wniosek dłużnika, może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych. Spłaty przysługujące współwłaścicielom mogą być obniżone. Przy określaniu stopnia ich obniżenia bierze się pod uwagę: typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności; sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania.
Do zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego odniósł się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 5 listopada 2020 r. (sygn. akt: II CSK 14/19). Zdaniem SN, sąd powinien odstąpić od podstawowego sposobu zniesienia współwłasności, w sytuacji gdy jej przedmiotem jest gospodarstwo rolne, a jego podział między współwłaścicieli byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Według SN, sprzeczność podziału gospodarstwa rolnego z tymi zasadami nakazuje wybór pretendenta do objęcia całości według kryteriów wymienionych w art. 213 k.c. i w art. 214 k.c. Sformułowanie o prawidłowej gospodarce rolnej zawiera treść ekonomiczną i społeczną. Należy więc dążyć do tworzenia gospodarstw samodzielnych ekonomicznie, zdolnych sprostać konkurencji na rynkach wewnętrznym i zagranicznym. Sąd Najwyższy orzekł, że brak jest podstaw do uznania, że kryterium sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej powinno mieć charakter podmiotowy, odnoszący się do oceny przymiotów, stanu zdrowia współwłaściciela, któremu miałaby przypaść część gospodarstwa rolnego w wyniku podziału.
Magdalena Szymańska