Co ma największy wpływ na rozwój stonki w uprawie ziemniaków?
Stonka ziemniaczana jest szkodnikiem wyjątkowo ciepłolubnym. Gdy pojawi się bardziej korzystny dla rozwoju stonki ziemniaczanej zakres temperatur powietrza (od 18 do 26°C), możemy być pewni szybkiego jej rozwoju i szkód.
W rozwoju stonki najważniejsza jest jednak temperatura gleby. Kiedy przekroczy 15°C osobniki dorosłe stonki wychodzą na powierzchnię i po odnalezieniu ziemniaków zaczną żerować i kopulować. Potem samice składają na spodniej stronie liści intensywnie żółte jaja.
Składanie jaj w złożach po kilkadziesiąt sztuk jest rozciągnięte w czasie, a w temperaturze poniżej 12°C może być wstrzymane. W 10 do 19 dni od złożenia jaj, mniej więcej w połowie czerwca, pojawiają się larwy L1. W trakcie rozwoju trwającego 11–30 dni (zależnie od temperatury) przechodzą trzy linienia. Pod koniec czerwca żer prawdopodobnie rozpoczną najbardziej łakome larwy L3 i L4. Ten atak nie oznacza końca problemów, bo w ostatnich latach coraz częściej obserwuje się, niestety, pojaw pokolenia letniego chrząszczy stonki.
Straty wyrządzane przez stonkę ziemniaczaną w około 75–85% powodowane są przez żerujące larwy. Według IHAR, w odmianach wczesnych i średnio wczesnych ubytki plonów mogą wynosić 20–30%, a w warunkach powstałych gołożerów nawet 70%. Najstarsze larwy L4 po trzecim linieniu, schodzą do gleby i tam przepoczwarczają się, w wyniku czego po trzech tygodniach (zwykle jest to koniec lipca i początek sierpnia) pojawiają się pierwsze chrząszcze drugiego, letniego pokolenia. Pod koniec lata chrząszcze pokolenia letniego schodzą do gleby na zimowanie.
Od czego zależy tempo rozwoju stonki ziemniaczanej?
Tempo rozwoju stonki ziemniaczanej, jak również jej szkodliwość, są uzależnione od temperatury. Uszkodzenia powodują zarówno chrząszcze, jak i larwy. Bardzo pomocna w określaniu zagrożenia i terminu wylęgu pierwszych larw stonki ziemniaczanej jest fenologia roślin wskaźnikowych. Wyląg pierwszych larw stonki zbiega się z pełnią kwitnienia bzu czarnego, grochodrzewu, początkiem kwitnienia chabra bławatka. Masowy wyląg larw przypada na okres kwitnienia i przekwitanie lipy drobnolistnej.
Jeżeli pogoda dopisze i po ociepleniu chrząszcze stonki wyjdą masowo w krótkim czasie, ułatwi to zwalczanie szkodnika i być może do opanowania zagrożenia wystarczy jeden oprysk w sezonie. Ale to nie jest takie pewne. Jeżeli po ociepleniu wyjdzie część chrząszczy i zaraz nastąpi ochłodzenie, pozostałe pojawią się później. Z punktu widzenia ochrony to niekorzystne, bo rozwój stonki rozciągnie się w czasie i zabiegi chemiczne trzeba będzie w krótkim czasie powtórzyć. Prawdopodobne jest też, że wystąpi również drugie, letnie pokolenie stonki.
Jak określić wiek larw stonki?
Największe szkody wyrządzają chrząszcze zimowe zaraz po wyjściu z zimowisk i przed składaniem jaj, larwy w stadium L3 i L4 oraz młode chrząszcze letniego pokolenia. Stonka ziemniaczana jest na tyle charakterystycznym szkodnikiem, że ani chrząszczy, ani larw nie można pomylić z żadnym innym. Trudności można mieć jedynie we właściwej ocenie pokoleń larw stonki. Wiek larw określa się na podstawie wymiarów puszki głowowej. Jak podają naukowcy z IOR – PIB puszka głowowa larw L1 ma wielkość od 0,5 do 0,6 mm, larw L2 – 0,8–1,0 mm, larw L3 – 1,3–1,7 mm, a larw L4 – 2,0–2,5 mm.
Próg szkodliwości stonki ziemniaczanej wg zaleceń IOR – PIB to występowanie 1–2 zimujących chrząszczy na 25 roślin wczesnych odmian ziemniaka lub 10 złóż jaj na 10 roślin lub średnio 15 larw na jednej roślinie. W przypadku ziemniaków późnych, należy też oceniać szkodliwość letniego pokolenia chrząszczy i w razie potrzeby wykonać zabieg ich zwalczania.
Straty wyrządzane przez stonkę ziemniaczaną w około 75–85% powodowane są przez żerujące larwy. Według IHAR, w odmianach wczesnych i średnio wczesnych ubytki plonów mogą wynosić 20–30%, a w warunkach powstałych gołożerów nawet 70%. Próg ekonomicznej szkodliwości stonki ziemniaczanej to 10 złóż jaj na 10 roślinach lub 15 larw na jednej roślinie.
Kiedy wykonywać opryski na stonkę?
Trzy zabiegi na stonkę bywają niekiedy koniecznością. Oczywiście ta maksymalna ilość zabiegów dotyczy odmian późnych i jest konieczna przy przebiegu pogody sprzyjającym stonce. Przy dużym nasileniu szkodnika właściwym momentem wykonania pierwszego zabiegu jest masowy pojaw chrząszczy. Drugi zabieg trzeba wykonać zazwyczaj na larwy (najczęściej w trzeciej dekadzie czerwca lub pierwszej lipca). Trzeci oprysk, o ile będzie konieczny, wykonuje się na chrząszcze pokolenia letniego (na przełomie lipca-sierpnia)
Intensywna ochrona ziemniaków przed stonką obejmująca trzy zabiegi jest potrzebna bardzo rzadko. Jeden zabieg to jednak niezbędne minimum na ograniczenie strat. Powinien być wykonany na larwy powodujące największe zniszczenie części asymilacyjnej ziemniaka. Szkodliwość stonki wynika głównie z jej dużej żarłoczności, wysokiego współczynnika rozmnażania (1:400), odporności na stresy i skłonność do uodporniania się na insektycydy.
Wybierając insektycydy do ochrony ziemniaka jadalnego, a szczególnie odmian bardzo wczesnych i wczesnych, należy zwrócić uwagę na długość okresu karencji. Przed przystąpieniem do zabiegu należy zapoznać się z treścią etykiety instrukcji stosowania środka ochrony roślin znajdującej się na opakowaniu i ściśle przestrzegać dawek, terminów i sposobów stosowania preparatów.
Czym zwalczać stonkę w uprawie ekologicznej?
Środkami ochrony roślin stosunkowo łatwo jest ograniczyć stonkę ziemniaczaną. A co mają robić gospodarstwa ekologiczne? Niestety, zamiast przybywać rozwiązań biologicznych na stonkę, to ich ubywa. Jakiś czas temu rejestrację miał Novodor SC zawierający w składzie specjalny szczep bakterii Bacillus thuringiensis subspecies tenebrionis, który jest śmiertelny dla stonki, ale też jest bardzo wrażliwy na działanie światła i ciepła.
Ale to już historia. Został, ale nie na długo, insektycyd SpinTor 240 SC i zasady jego stosowania opiszemy poniżej. Podobna sytuacja dotyczy środka Max Spin, Spinosad Max i Spruzit Koncentrat Na Szkodniki EC. A szkoda, bo z badań i doświadczeń wynika, że tego typu produkty powodują ok. 80% spadku żerowania stonki ziemniaczanej w stosunku do kontroli.
Z informacji urzędowych wynika, że termin ważności zezwolenia dla insektycydu Spintor 240 SC upłynął z dniem 30 kwietnia br. Jednak do 30 października br. dystrybutorzy mają czas na sprzedaż zapasów środka, a rolnicy muszą go zużyć najpóźniej do 30 października 2025 r.
SpinTor 240 SC zawiera spinosad i w ziemniakach zaleca się stosować go na najmłodsze stadia rozwojowe larw stonki ziemniaczanej w dawce maksymalnej 0,15 l/ha (zalecana 0,1–0,15 l/ha). Wyższą z zalecanych dawek stosować w przypadku dużej liczebności szkodnika, na wyższe stadia rozwojowe larw i w przypadku bujnej naci ziemniaczanej. Jeżeli zaistnieje taka konieczność, zabieg można powtórzyć (maksymalnie 3 razy w sezonie) w odstępie 14 dni. Środek przeznaczony do zwalczania szkodników gryzących w niezwykle szerokim spektrum roślin rolniczych, sadowniczych i warzywnych. Zwalcza szkodniki na trzy sposoby: kontaktowo, żołądkowo i wgłębnie.
Marek Kalinowski