Kiedy rolnik może przejść na emeryturę?
Prawo do emerytury rolniczej w Polsce ma rolnik, który poza wymaganym wiekiem (kobiety 60 a mężczyźni 65 lat) legitymuje się co najmniej 25-letnim okresem podlegania wyłącznie rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu.
Lepiej pić niż pracować na roli
Od 15 czerwca 2022 roku emerytury rolnicze wypłacane są w pełnej wysokości pomimo niezaprzestania prowadzenia działalności rolniczej. To ważna zmiana dla tych, którzy nie mają następców i nie są zdecydowani np. na długoletnią dzierżawę. Co jednak ciekawe, najniższa emerytura rolnicza w Polsce po co najmniej 25 latach pracy na roli i opłacaniu składek jest na poziomie renty alkoholowej, o jaką może starać się osoba, która z powodu choroby alkoholowej utraciła zdolność do podejmowania pracy. Oba świadczenia od marca br. wynoszą około 1781 zł brutto. Są one pomniejszane o zaliczkę na podatek dochodowy i składkę na ubezpieczenie zdrowotne.
Ile wynosi składka na ubezpieczenie rolnika?
Składka na ubezpieczenie społeczne rolników w Polsce jest zróżnicowana i zależy od powierzchni gospodarstwa. Na przykład za gospodarstwo do 50 ha przeliczeniowych wynosi 160 zł na miesiąc (1920 zł/rok), powyżej 50 do 100 ha przeliczeniowych – 160 zł plus 192 zł miesięcznie (4224 zł/rok). Dla największych gospodarstw, tj. o powierzchni powyżej 300 ha przeliczeniowych, wynosi 160 zł plus 769 zł miesięcznie (11 472 zł/rok). Dopiero od marca ub.r. znalazło to odzwierciedlenie w dodatku do emerytury w wysokości 0,5% emerytury podstawowej za każdy rok opłacania takiej składki.
Rolnicy nie mogą pogodzić się nie tylko z niską kwotą świadczenia emerytalnego wypłacanego z KRUS
Nie godzą się także na to, że przy ustalaniu wysokości emerytury rolniczej nie zalicza się okresów innych niż rolnicze. Rolnik, który prowadząc gospodarstwo, podjął pracę, która wyłączyła go z KRUS, ma prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego do emerytury rolniczej oraz do emerytury pracowniczej wyłącznie wtedy, gdy był przez minimum 25 lat ubezpieczony w KRUS. Skutkuje to tym, że jeśli zabraknie mu nawet miesiąca do wspomnianych 25 lat, otrzyma emeryturę z powszechnego systemu ubezpieczeń, a za czas opłacania składek do KRUS może ubiegać się jedynie o zwiększenie emerytury pobieranej z ZUS o tzw. część rolną, tj. tylko o 1% najniższej emerytury za każdy rok opłacania składki na KRUS. Ważne, aby rolnicy, którzy podejmują okresowo dodatkową pracę zawodową powodującą wyłączenie z KRUS, zdawali sobie z tego sprawę. Jeśli mieliby niskie pensje i niski kapitał uzbierany w ZUS, wysokość przyszłej emerytury może ich rozczarować.
Rolnicy żądają zmian w systemie naliczania emerytur
Krajowa Rada Izb Rolniczych wnioskowała do resortu rolnictwa w marcu br., aby część rolna była wyliczana proporcjonalnie do obowiązkowych 25 lat. Sugerowano taką zmianę przepisów: jeśli ktoś był w KRUS przez np. 20 lat, powinien mieć prawo do emerytury z KRUS wyliczonej jako 4/5 wysokości emerytury, która przysługiwałaby mu przez 25 lat opłacania składki do KRUS. Do tego postulatu odniósł się Michał Kołodziejczak, wiceminister rolnictwa. Stwierdził, że zmiana obowiązujących rozwiązań, zgodnie z zawartym w piśmie postulatem, wymagałaby dostosowania rozwiązań przewidzianych dla rolników do rozwiązań obowiązujących w systemie powszechnym, a w konsekwencji – ujednolicenia systemów i likwidację odrębnego systemu ubezpieczenia społecznego rolników. Pozostaje kwestia, czy wszyscy rolnicy są na to gotowi. Zapewne duże towarowe gospodarstwa, które prowadzą rachunkowość, byłyby w stanie to udźwignąć, gdyby np. mogły jeszcze skorzystać z innych ulg i przywilejów z tym związanych. Dla mniejszych byłby to jednak spory problem.
Gdyby ujednolicenie systemów i likwidacja odrębnego systemu ubezpieczenia społecznego rolników było takie proste, zapewne zdecydowaliby się na taki krok również nasi zachodni sąsiedzi. Wielkość tamtejszych gospodarstw rolnych różni się bardzo w zależności od regionu, ale przeciętne gospodarstwo rolne ma ponad 60 ha, czyli znacznie więcej niż u nas.
Niemiecki system naliczania emerytur – na czym polega?
Za zabezpieczenie emerytalne rolników odpowiada tam Ubezpieczenie Społeczne Rolnictwa, Leśnictwa i Ogrodnictwa (SVL FG). Mechanizm jego działania jest bardzo zbliżony do funkcjonującego w Polsce, ale aby otrzymać świadczenie emerytalne, rolnicy muszą zaprzestać prowadzenia gospodarstwa. Od lipca br. na obszarze całego kraju składka na ubezpieczenie emerytalne rolników wynosi 301 euro miesięcznie. Wcześniej na terenie byłego NRD była nieco niższa niż w zachodnich landach.
Rolnicy, którzy osiągają roczny dochód na poziomie nie wyższym niż 24 tys. euro, mogą liczyć na dotacje do składki. W rezultacie rolnicy o dochodach na poziomie do 10 tys. euro płacą na przyszłą emeryturę 120 euro miesięcznie, wyższym i do 13 tys. euro – 124 euro, powyżej 13 i nie więcej niż 15 tys. euro –153 euro, powyżej 15 i nie większych niż 20 tys. euro – 224 euro, powyżej 20 i do 23 tys. euro – 266 euro, a ci, których dochód nie przekracza 25 tys. euro – 295 euro. Pomijając więc kwestię dopłat, składka na ubezpieczenie emerytalne rolników nie jest bezpośrednio zależna od dochodów z prowadzonej działalności. Niezależnie od tego, czy wnioskowano o dotację do składek, czy nie, każda składka liczy się tak samo przy późniejszym obliczaniu emerytury. Podobnie jak u nas, na wyższą emeryturę mogą liczyć ci, którzy opłacają dłużej składki. W przypadku osób urodzonych po 1947 roku standardowy wiek emerytalny stopniowo wzrasta do 67 lat.
Następcy zasypują dziurę w domowym budżecie emeryta
Rolnicy oraz ich małżonkowie będący rolnikami w Niemczech za 30 lat opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze otrzymują emeryturę brutto w wysokości około 520 euro miesięcznie. Sześćdziesięciosiedmioletni rolnik, który odprowadza składki do funduszu emerytalnego od 25. roku życia, przechodząc teraz na emeryturę, za 42 lata opłacania składek otrzyma 730 euro miesięcznie. Nie są to pieniądze, które zadowalają tamtejszych gospodarzy, ale w porównaniu ze składkami w powszechnym systemie płacą oni na nie stosunkowo niewysoką składkę. Tamtejsze izby rolnicze wskazują, że gdyby bowiem przenieść rolników do sytemu powszechnego, mniejsze gospodarstwa nie sprostałyby obciążeniom.
Niemieccy rolnicy radzą sobie, pozyskując dochody np. z ubezpieczenia na życie. Powszechną praktyką jest, że rolnicy odchodzący na emeryturę zawierają ze swoimi następcami umowy cywilnoprawne dotyczące wypłaty uzupełniających świadczeń emerytalnych. Jeżeli gospodarstwo rolne nie ma następcy, podobnie jak u nas ziemia jest oddawana w dzierżawę. Zdarza się także, że to następcy dzierżawią odpłatnie ziemię od rodziców.
Emerytura ryczałtowa i od dochodów
Oddzielny system ubezpieczenia społecznego dla rolników funkcjonuje także we Francji. Emerytury rolnicze obsługuje tam Mutualité Sociale Agricole (MSA). Tamtejsi rolnicy w ramach emerytury podstawowej otrzymują emeryturę ryczałtową i emeryturę proporcjonalną do dochodu. Na sfinansowanie zryczałtowanej części płacą w tym roku 309,42 euro miesięcznie. Oprócz tej składki są obciążani składką w wysokości 2,42% od całego dochodu oraz 393,16 euro na małżonka i pracującego w gospodarstwie u rolnika. Ponadto muszą płacić indywidualne ubezpieczenie emerytalne w wysokości 3,32% w 2024 roku od udziału w dochodach poniżej tzw. pułapu ubezpieczenia społecznego.
Od czasu reformy emerytalnej z 2014 roku do otrzymania emerytury rolniczej nie jest wymagany minimalny okres ubezpieczenia w MSA. Minimalny wiek przejścia na emeryturę wynosi 64 lata (wtedy trzeba mieć wymagany staż pracy), a podstawowy – 67 lat. Aby móc otrzymać pełną emeryturę trzeba przepracować określoną liczbę kwartałów, inaczej emerytura jest zmniejszana. Osoby z orzeczeniem o trwałej niepełnosprawności mogą przejść na emeryturę w wieku 60 lat bez obniżki. Ponadto rolnik może łączyć emeryturę z różnych systemów ubezpieczenia.
W 2024 roku emerytura ryczałtowa wynosi 288,48 euro miesięcznie, a proporcjonalna jest obliczana w oparciu o wartość punktów, jakie rolnik nazbierał, opłacając składki. Jeden punkt w tym roku ma wartość 4,3 euro. A np. za roczny dochód między 9320 euro a o 17 592,72 euro zdobywa się 30 punktów.
Aczkolwiek rolnik objęty ubezpieczeniem rolniczym, chcąc przejść na emeryturę rolniczą w 2024 roku, nie może otrzymać więcej niż 1833 euro miesięcznie – niezależnie od tego, czy pracował przez cały ten okres w rolnictwie i ile punktów za osiągane dochody zdobył. Gdyby przepracował jako rolnik jedynie 20 lat, jego maksymalna emerytura rolnicza w 2024 roku wyniosłaby 883 euro netto. Gdy łączna emerytura podstawowa (ryczałtowa + proporcjonalna) jest zbyt niska, rolnik może skorzystać z mechanizmu przeszacowania małych emerytur albo minimalnej emerytury (na takich samych warunkach jak pozostali emeryci). Przeszacowanie polega na uzupełnieniu emerytury do poziomu 85% minimalnego wynagrodzenia netto, tj. w tym roku do około 892 euro netto miesięcznie. Minimalna emerytura jest przeznaczona dla rolników, którzy płacili niewielkie składki, i podnosi świadczenia do 1012,02 euro miesięcznie na osobę samotną lub 1492,08 euro na parę.
Reasumując, francuski rolnik z MSA miesięcznie otrzymuje na rękę nie mniej niż 892 euro albo 1012 euro oraz nie więcej niż 1833 euro.
Magdalena Szymańska
fot. M. Szymańska