Zmiany te musi teraz zaakceptować Parlament Europejski. Oczekuje się, że nastąpi to na sesji plenarnej w dniach 22–25 kwietnia 2024 r. Rozporządzenie musi następnie zostać formalnie przyjęte przez Radę, podpisane przez przedstawicieli Rady i Parlamentu Europejskiego i opublikowane w Dzienniku Urzędowym. Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, rozporządzenie wejdzie w życie pod koniec wiosny. Wtedy będzie można dopiero przełożyć zmiany na krajowe prawodawstwo.
Do 10 ha bez kontroli GAEC
W zatwierdzonych przez Radę Europejską zmianach znalazł się zapis o zwolnieniu rolników, którzy posiadają do 10 ha użytków rolnych z kontroli i kar w ramach warunkowości. Umotywowano to tym, że wśród ubiegających się o wsparcie z WPR jest w UE 65% takich gospodarstw, ale jednocześnie użytkują one zaledwie około 10% użytków rolnych objętych unijnych wsparciem. Gospodarstwa rolne o powierzchni poniżej 10 ha nie są jednak zwolnione z obowiązku przestrzegania wymogów dobrej kultury rolnej.
Państwa członkowskie będą mogły też tymczasowo wprowadzać szczegółowe zwolnienia z realizacji niektórych wymogów w ramach GAEC pod warunkiem informowania Komisji Europejskiej raz do roku o takich odstępstwach. Dotyczy to nieprzewidzianych warunków klimatycznych, które uniemożliwiają rolnikom przestrzeganie wymogów. Odstępstwa te powinny być ograniczone w czasie i mieć zastosowanie wyłącznie do beneficjentów, których to dotyczy.
Nie wszystkie gleby i uprawy
Oprócz tego, w przypadku GAEC 5–7 państwa członkowskie będą mogły zwolnić niektóre uprawy, typy gleby lub systemy rolnicze z obowiązku przestrzegania wymogów dotyczących uprawy, pokrywy glebowej oraz płodozmianu/dywersyfikacji upraw. Możliwe mogą być również ukierunkowane wyłączenia umożliwiające zaoranie w celu odtworzenia trwałych użytków zielonych na obszarach Natura 2000 w przypadku szkód spowodowanych drapieżnikami lub gatunkami inwazyjnymi (GAEC 9). Te ukierunkowane wyłączenia mogą zostać ustanowione na cały okres WPR w ich Planach Strategicznych, powinny być ograniczone pod względem obszaru i ustanawiane tylko wtedy, gdy okażą się konieczne do rozwiązania konkretnych problemów.
Wyjątki od stosowania GAEC 6 i GAEC 7
Ponadto zatwierdzono zapowiadane wyjątki od stosowania niektórych norm GAEC.
W przypadku normy GAEC 6, dotyczącej pokrycia gleby w okresach wrażliwych, państwa członkowskie będą miały większą elastyczność w decydowaniu, które gleby należy chronić i w którym sezonie, w oparciu o specyfikę krajową i regionalną. W podejmowaniu decyzji mogą uwzględnić w szczególności krótki okres wegetacyjny wynikający z długości i surowości zimy w danych regionach.
W odniesieniu do normy GAEC 7, dotyczącej płodozmianu, zadecydowano, że płodozmian pozostanie główną praktyką, ale państwa członkowskie będą mogły zastosować dywersyfikację upraw jako alternatywę. Jest to bowiem mniej wymagające dla rolników, szczególnie na obszarach narażonych na suszę lub duże opady. Płodozmian polega na zmianie upraw na poziomie działki (z wyjątkiem upraw wieloletnich, traw i innych zielnych roślin pastewnych oraz gruntów leżących odłogiem), tj. na stosowaniu następstwa upraw.
Definiując wymogi dotyczące dywersyfikacji upraw, państwa członkowskie przestrzegają następujących wymogów minimalnych:
- w przypadku gdy wielkość gruntów ornych w gospodarstwie wynosi od 10 do 30 ha, dywersyfikacja polega na uprawie gruntów ornych w gospodarstwie liczącym co najmniej dwie różne uprawy; uprawa główna nie może zajmować więcej niż 75% gruntów ornych;
- w przypadku gdy powierzchnia gruntów ornych w gospodarstwie przekracza 30 ha, dywersyfikacja upraw polega na uprawianiu gruntów ornych gospodarstwa, na których znajdują się co najmniej trzy różne rośliny uprawne; uprawa główna nie może obejmować więcej niż 75% tych gruntów ornych, a dwie uprawy główne łącznie nie mogą obejmować więcej niż 95%.
Norma GAEC 8 ma zostać okrojona jedynie do obowiązku zachowania istniejących elementów krajobrazu, co oznacza zniesienie obowiązku ugorowania 4% gruntów ornych. Tak jak zapowiadano, utrzymywanie gruntów ugorowanych lub tworzenie nowych elementów krajobrazu ma być dobrowolne i przeniesione do płatnych ekoschematów, ale od 2025 r.
Więcej zmian w Planach Strategicznych WPR
Zgodnie z wcześniejszymi żądaniami państw członkowskich, poszczególne kraje będą mogły dokonywać trwałych zmian w swoich Planach Strategicznych WPR dwa razy w roku, a nie raz, co jest dozwolone obecnie. Ma to zapewnić większą elastyczność w reagowaniu na zmieniające się warunki. Ponadto w ciągu całego okresu programowania nadal możliwe będzie złożenie trzech dodatkowych wniosków o wprowadzenie zmian.
Zaproponowane zmiany dają państwom członkowskim większą elastyczność, czyli wracamy do punktu wyjścia, bowiem takie podejście obiecano już na etapie tworzenia nowej WPR. Jeśli zmiany zostaną zatwierdzone, tak naprawdę to, czy i w jakim stopniu normy GAEC będą utrudniać rolnikom życie, będzie zależało w dużym stopniu od decyzji podejmowanych na szczeblu krajowym. To duże wyzwanie zarówno dla reprezentacji rolników zgłaszającej problemy, jak i resortu rolnictwa, który musi szybko reagować.
Magdalena Szymańska
fot. M. Szymańska