Jakie są objawy pryszczycy i jakie są drogi transmisji wirusa?
Pryszczyca (ang. Foot and mouth disease, FMD) jest zakaźną i zaraźliwą chorobą wirusową zwierząt parzystokopytnych.
Najbardziej wrażliwymi gatunkami są bydło, świnie, owce i kozy. Na chorobę podatne są także wszystkie dzikie zwierzęta parzystokopytne, w tym jelenie, antylopy, dzikie świnie, słonie, żyrafy i wielbłądowate. Wrażliwość na wirusa pryszczycy wykazują także kapibary, które są gryzoniami.
Objawy różnią się gatunkowo, a ich nasilenie różni się w zależności od szczepu wirusa, wieku i rasy zwierzęcia. Pryszczyca przebiega od formy łagodnej do ciężkiej, a zachorowalność stada może sięgać aż 100%. Śmiertelność w przypadku pryszczycy jest stosunkowo niska. U zwierząt dorosłych wynosi do 5%, natomiast u zwierząt młodych może wynosić 20% lub więcej.
Najczęstszymi objawami wirusa pryszczycy u zwierząt gospodarskich są:
- Gorączka,
- Apatia
- Brak apetytu, utrudnione przełykanie
- Dreszcze,
- Gwałtowny spadek produkcji mleka,
- Mlaskanie, zgrzytanie zębami, obfite ślinienie się,
- Pęcherzyki, pęcherze i bąble występujące na w obrębie pyska i jamy gębowej oraz na wymieniu, strzykach, w szparach międzyracowych i na koronkach racic. Po ich pęknięciu powstają bolesne nadżerki,
- Kulawizny, deformacje racic, sztywny chód,
- Nagłe upadki młodych zwierząt spowodowane zapaleniem mięśnia sercowego.
Choroba bardzo łatwo przenosi się przez kontakt bezpośredni, powietrze, paszę, sprzęt czy odzież. Wirus wydalany jest w dużych ilościach przez chore zwierzęta w poprzez ślinę, mocz, kał, nasienie, mleko nawet do czterech dni przed pojawieniem się pierwszych objawów klinicznych.
Z tego względu najczęstszymi drogami, którymi rozprzestrzenia się wirus pryszczycy są:
- Bezpośredni kontakt między zakażonymi zwierzętami, podatnymi na wirusa pryszczycy
- Bezpośredni kontakt zwierząt z zanieczyszczonymi wirusem przedmiotami (ręce, obuwie, odzież, pojazdy itp.)
- Spożycie (głównie przez świnie) nieobrobionych termicznie produktów mięsnych, zanieczyszczonych wirusem.
- Spożycie zanieczyszczonego mleka przez młode zwierzęta (np. cielęta)
- Sztuczna inseminacja zanieczyszczonym nasieniem
- Przenoszone drogą powietrzną, szczególnie w strefach o klimacie umiarkowanym (nawet do 60 km).
- Ludzie, którzy mieli kontakt z wirusem FMD, mogą przenosić go w swoich drogach oddechowych przez 24–48 godzin, dlatego zalecana jest 3–5-dniowa kwarantanna osobista osób, które mogły mieć kontakt z wirusem pryszczycy.
Pryszczyca: czy jest dostępna szczepionka?
Alternatywą dla masowego uboju zwierząt są szczepienia przeciwko pryszczycy, jednak głównym problemem w opracowaniu jednego, komercyjnego preparatu, jest duża zmienność antygenowa wirusa FMD.
Wirus pryszczycy należy do rodzaju Aphthovirus z rodziny Picornaviridae i składa się aż z 7 serotypów (A, O, C, Asia 1, SAT 1, SAT 2, SAT 3) i ponad 60 podtypów. Żeby szczepionka była skuteczna, musi być specjalnie opracowana pod serotyp wirusa, który występuje na danym terenie. Co więcej, szczepionki przeciwko pryszczycy nie dają odporności krzyżowej, innymi słowy dana szczepionka chroni tylko przed jednym serotypem wirusa pryszczycy.
Szczepienia przeciwko pryszczycy są przeprowadzane na terenie Unii Europejskiej awaryjnie, w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa w krajach wolnych od FMD, w których pojawiło się ognisko. Po określeniu serotypu wirusa, laboratoria mogą wyprodukować odpowiednią szczepionkę, bazując na bankach antygentów.
W przypadku niedawnego ogniska pryszczycy na terenie Niemiec, Instytut Friedricha Loefflera potwierdził wykrycie serotypu O u chorych bawołów. Prace nad dedykowaną szczepionką już trwają.
Jak chronić zwierzęta przed pryszczycą – zalecenia Głównego Lekarza Weterynarii
W przypadku ochorny zwierząt gospodarskich przed pryszczycą zalecane są te same zasady bioasekuracji, co w przypadku innych zwierzęcych chorób wysoce zakaźnych. W profilaktyce pryszczycy rzede wszystkim należy skupić się na:
- ograniczeniu dostęp osób postronnych do gospodarstwa,
- wprowadzaniu do stada zwierząt ze sprawdzonego źródła, które są zaopatrzone w świadectwo zdrowia, które potwierdzają ich pochodzenie i status zdrowotny,
- poddawaniu nowonabytych zwierząt kwarantannie,
- zaopatrywaniu się w paszę, słomę oraz siano ze sprawdzonego źródła.
Kiedy wystąpił ostatni przypadek pryszczycy w Polsce?
Ostatni przypadek wirusa pryszczycy u ziwerząt na terenie w Polski stwierdzono w 1971 r. Aktualnie Polska ma status kraju wolnego od tej choroby.
Warto pamiętać, że pryszczyca jest zoonozą (chorobą odzwierzęcą, którą może zarazić się człowiek). Ludzie są wrażliwi na zakażenie, jednak bardzo rzadko dochodzi do przeniesienia wirusa na człowieka.
Pryszczyca u ludzi nie jest śmiertelna i zwykle ma łagodny przebieg. Do zarażenia zazwyczaj dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym zwierzęciem, jak również w konsekwencji spożycia mięsa lub mleka niepoddanego obróbce termicznej, pochodzącego od zakażonego zwierzęcia.
Wśród objawów pryszczycy u ludzi wymienia się: podwyższoną temperaturę ciała, ból głowy oraz mięśni, bóle kręgosłupa, suchość w ustach, ślinotok oraz, podobnie jak u zwierząt, pojawienie się drobnych pęcherzyków, z których powstają nadżerki.
Objawy utrzymują się około 2 tygodnie i zazwyczaj przechodzą samoistnie.
Kamila Dłużewicz